ՅՈՒՍՈՒՖ ՔԱՐՇ. «ՄՌՆՉԱՑՈՂ ԱՌՅՈՒԾՆԵՐԻՆ «ՍԱՆՁՈՂԸ»
Լուսանկարչությունը գեղանկարչություն չէ: Լուսանկարչին ճիշտ է, նկարիչ չեն համարում, սակայն նա ունի իր ուրույն ընկալումը,իր ինքնատիպ հայացքն այն ամենի հանդեպ, ինչը մենք ամեն օր տեսնում,բայց չենք նկատում: Լուսանկարիչը վավերացնում է ակնթարթը, որի կողքով անտարբեր անցնում ենք: Ու միայն հետո, այդ լուսանկարը տեսնելով՝ ապշել ու զարմացել ենք դրա գեղեցկությունից, միաժամանակ զարմանալով, թե ինչպե՞ս կարող էինք դա չնկատել:
Լուսանկարիչը գեղեցկություն է տեսնում և ընկալում այնտեղ, որը մենք համարում ենք սովորական, խորություն է տեսնում հայացքում,որը մենք չենք հասկանում, հավերժացնելու արժանի պատկեր է տեսնում ծառ ու թփի կողքին ծվարած փոքրիկ ծաղկի մեջ, որը մենք անփութորեն տրորում ենք և անցնում։ Այդ պատճառով լուսանկարիչ լինել, այն էլ տաղանդավոր, վիճակված է եզակիներին: Այդ եզակիներից մեկն էլ աշխարհահռչակ հայ լուսանկարիչ Յուսուֆ Քարշն էր:
Յուսուֆը (իսկական անունը՝ Հովսեփ) ծնվել է 1908 թվականի դեկտեմբերի 23-ին, Օսմանյան կայսրության Մարդին քաղաքում: Նրա մանկությունն անցել է ծանր ժամանակներում, մանուկ հասակում սովից մահացել է նրա քույրը: Քրոջ մահից հետո Յուսուֆը ցեղասպանության ականատեսն է դարձել: Այդ օրերին են ձերբակալվել, ապա թուրքերի կողմից սպանվելնրա երկու հորեղբայրները:
«Ես տեսնում էի, թե ինչպես են իմ հարազատները կոտորվում, մինչ մեզ գյուղից գյուղ էին քշում՝ ճանապարհին ինչպես քույրս սովամահ եղավ», հետագայում գրել է Յուսուֆը: 1922 թվականին նրա ընտանիքը կոտորածից մազապուրծ լինելով արտագաղթում է Սիրիայի Հալեպ քաղաք՝ Թուրքիայում թողնելով ողջ ունեցվածքը: Երկու տարի անց, ծնողները 16-ամյա Յուսուֆին ուղարկում են Կանադա, լուսանկարիչ մորեղբոր՝ Ջորջ Նախաշի (Գևորգ Նաքաշյան) մոտ: Ծնողները Յուսուֆին ուղարկում են Կանադա, որպեսզի նա այնտեղ սկսի նոր կյանք: Նրանց ցանկությունն իրականություն է դառնում, քանի որ Կանադա մեկնելով Յուսուֆը ոչ միայն հայտնվում է նոր իրականության մեջ, այլև կանխորոշում իր հետագա կյանքն ու գործունեությունը:
Քեռի Նախաշի մոտ հանգրվանելը դառնում է Յուսուֆ Քարշ լուսանկարչի կենսագրության սկզբնակետը: Կանադայում Յուսուֆը սկսում է հաճախել դպրոց և միաժամանակ ստուդիայում օգնել լուսանկարիչ քեռուն: Հենց այդ ժամանակ է, որ Նախաշը նրա մեջ մեծ լուսանկարիչ դառնալու ձիրք է նկատում: 1928 թվականին նա Յուսուֆին ուղարկում է ԱՄՆ-ի Բոսթոն քաղաք՝ դիմանկարային լուսանկարչություն ուսանելու մեկ այլ հայազգի հայտնի լուսանկարչի՝ Ջոն (Հովհաննես) Գարոյի մոտ: Բոսթոնում սովորելով՝ Յուսոֆը դառնում է լուսանկարչության իսկական մասնագետ: 4 տարի անց նա վերադառնում է Կանադա և 1932 թվականին մայրաքաղաք Օտտավայում բացում իր լուսանկարչական ստուդիան՝ պատվերով դիմանկարներ ստեղծելու համար: 1936 թվականին արդեն, Յուսուֆ Քարշը կազմակերպում է իր առաջին անձնական ցուցահանդեսը Օտտավայի «Շատո Լորիեր» hյուրանոցում:
1973 թվականին, լինելով արդեն աշխարհահռչակ լուսանկարիչ, Յուսուֆն իր ստուդիան տեղափոխեց այդ հյուրանոց, որտեղ էլ աշխատեց մինչև իր լուսանկարչական գործունեության ավարտը: 1990-ականներին Յուսուֆ Քարշը տեղափոխվում է Բոսթոն, որտեղ էլ 2002 թվականի հուլիսի 13-ին, ծանր վիրահատությունից հետո մահանում է 93 տարեկան հասակում: Նա թաղված է Օտտավայի «Նոտր-դամ» գերեզմանատանը: Յուսուֆ Քարշը հայտնի է որպես 20-րդ դարի մեծաթիվ հայտնի անձանց նկարած լուսանկարիչ: Լուսանկարչական գործունեության ընթացքում նա լուսանկարել է «International Who’s Who» («Ով ով է») գրքում ներկայացված 20-րդ դարի 100 ամենահայտնի անձանցից 51-ին: Ընդ որում, նրա արած լուսանկարները համարվում են այդ անհատականությունների ամենահայտնի և հաջողված լուսանկարները, որոնք վերապրել են թե՛ նկարում պատկերված անձանց, և թե՛ իրենց հեղինակին՝ Քարշին, և այսօր էլ շարունակում են մնալ որպես դիմանկարային լուսանկարչության անգերազանցելի նմուշներ:
Դեռ երկար ժամանակ մարդկությունը այդ հայտնի մարդկանց կտեսնի և կճանաչի հենց Յուսուֆի լուսանկարներով: Քարշն անմահացրել է Ուինսթոն Չերչիլին, Էռնեստ Հեմինգուեյին, Ալբերտ Էյնշտեյնին, Մայր Թերեզային, Ուոլթ Դիսնեյին, Օդրի Հեփբերնին, Մուհամմեդ Ալիին, Ֆիդել Կաստրոյին, Դուայթ Էյզենհաուերին, Սոմերսեթ Մոեմին, Ֆրանկլին և Էլիանոր Ռուզվելտներին, Պաբլո Պիկասոյին, Ջոն Քենեդուն, Բիլ և Հիլարի Քլինթոններին, Շառլ դը Գոլին, Բերնարդ Շոուին, Ալբեր Քամյուին, Ժան Կոկտոյին, Մարտին Լյութեր Քինգին, Յուրի Գագարինին, Սալվադոր Դալիին, Միխայիլ Գորբաչովին, Նելսոն Մանդելային և շատ այլ նշանավոր անձանց:
Քարշի աշխատանքները սփռված են աշխարհի հայտնի թանգարաններում և պատկերասրահներում: Դրանք ներկայացված են Կանադայի Ազգային պատկերասրահի, Նյու Յորքի ժամանակակից արվեստի թանգարանի, Մետրոպոլիտեն արվեստի թանգարանի, Ջորջ իսթման Հաուզի լուսանկարչության և կինոյի միջազգային թանգարանի, Ֆրանսիայի ազգային գրադարանի, Լոնդոնի և Ավստրալիայի ազգային պատկերասրահների հավաքածուներում: Քարշի լուսանկարչական ապարատները և սարքավորումները գտնվում են Կանադայի գիտության և տեխնիկայի թանգարանում: Իր կյանքի ընթացքում Քարշը տպագրել է 15 ժողովածու, որոնցում ամփոփված են նրա արած լուսանկարները, ինչպես նաև այն կարճ հարցազրույցները, որոնք լուսանկարելու ընթացքում նա անցկացնում էր լուսանկարվող հայտնի անձանց հետ: «Յուսուֆ Քարշն իր հզոր դիմանկարների միջոցով մարդու դեմքը դարձնում է լեգենդ», իր «Լուսանկարչական պատկերի պատմություն» գրքում գրել է Պետեր Պոլակը:
Սակայն Քարշի անթիվ-անհամար լուսանկարների մեջ իր ուրույն և բացառիկ տեղն ունի Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Ուինսթոն Չերչիլի՝ 1941 թվականին արված լուսանկարը, Չերչիլի ամեհայտնի լուսանկարներից մեկը:
Այդ լուսանկարը համաշխարհային հռչակ բերեց մինչ այդ ոչ այնքան հայտնի հեղինակին: Լուսանկարին նախորդած և արդեն լեգենդ դարձած նախապատմությունն առավել քան հետաքրքիր է: Իսկ ամեն ինչ եղել էր այսպես։1941 թվականին Չերչիլը Կանադայի խորհրդարանում ելույթ ունենալու նպատակով ժամանել էր Օտտավա: Նրան նախապես չէին զգուշացրել, որ պետք է իրեն լուսանկարեն: «Նա տրամադրված չէր դիմանկարչության և երկու րոպեն այն ամենն էր, ինչ նա ինձ կտրամադրեր` մինչ անցնում էր Համայնքների պալատից դեպի նախասենյակ», հետագայում պատմական այդ ակնթարթի մասին իր հուշերում գրել էր Քարշը: Երբ Յուսուֆը խնդրում է Չերչիլին թույլատրել իրեն նկարել, Չերչիլը մի կերպ համաձայնվում է նրան տրամադրել 2 րոպե: Չերչիլի ատամների արանքում գտնվող սիգարը, սակայն, ամենևին չէր խոսում նրա դեմքի լրջության հետ, այդ իսկ պատճառով էլ Յուսուֆը խնդրում է նրան հանել սիգարը:
Ստանալով Չերչիլի մերժումը՝ երիտասարդ լուսանկարիչը դիմում է իր կյանքի թերևս ամենահանդուգն քայլին. մոտենում է Չերչիլին, ներողություն է խնդրում և, առանց նրա թույլտվությունը ստանալու, իր իսկ ձեռքով նրա բերանից հանում է սիգարը : Ապշահար այդ անսպասելի արարքից, Չերչիլը Յուսուֆին է նայում զայրալից հայացքով և արդեն պատրաստվում է դուրս հրավիրել նրան, երբ լսվում է լուսանկարչական ապարատի չըխկոցը: Պատմական լուսանկարն արված էր:
Այն հետագայում բազմիցս տպվեց լրատվամիջոցներում՝ Յուսուֆ Քարշին դարձնելով իր ժամանակների ամենահայտնի լուսանկարիչներից մեկը: Իսկ Չերչիլը այդ դեպքից հետո նայել էր Յուսուֆին և ասել.«Դու մռնչացող առյուծին անգամ կարող ես ստիպել հանգիստ կանգնել լուսանկարվելու համար»: Հենց այդ պատճառով էլ Յուսուֆը այդ հայտնի նկարը վերնագրում է «Մռնչացող առյուծը»: Սակայն որքան էլ Քարշը հայտնի է որպես անցյալ հարյուրամյակի ամենահայտնի անձանց նկարած լուսանկարիչ, նրա համար կարևորը միշտ եղել է մարդկանց ներաշխարհն ի ցույց դնելը՝ անկախ նրանից, հայտնի մարդ է եղել լուսանկարվողը թե ոչ: «Իմ ամենամեծ ուրախությունն է նկարել այն բոլոր հրաշալի բաները, ինչ կա մարդկանց սրտում,մտքում և հոգում: Ու ամենևին էլ էական չէ, թե դա հայտնի, թե հասարակ մարդ է», իր աշխատանքի մասին ասել է Յուսուֆ Քարշը
Արմեն Հախինյան