Մեր պատմության պարտադիր ուղեկիցը պատերազմներն են եղել: Պատերազներ, հենց որոնցից էլ կախված է եղել հայ ժողովրդի ապագան: Մայիսն այդ առումով հայերիս համար ճակատագրական է եղել: Հենց մայիսին են վերագրվում հայի ճակատագիրը կանխորոշած հաղթանակները:

Հայաստանի գոյության համար ճակատագրական համարվող Սարդարապատի, Բաշ Ապարանի և Ղարաքիլիսայի մայիսյան հերոսամարտերը: Մայիսին՝ անգամ նույն օրվան վերագրվող եռատոն ունենք: Երեք նշանակալից տոն: Մայիսի 9-ին է նշվում արցախյան պատերազմի դափնեպսակ Շուշիի ազատագրման և ԼՂՀ պաշտպանության բանակի ստեղծման օրը: Մայիսի 9-ին է տոնվում նաև Հայրենական Մեծ պատերազմում ֆաշիստական Գերմանիայի հանդեպ տարած հաղթանակի օրը։ Հայրենական Մեծ պատերազմին, երբ Հայաստանը դեռևս Խորհրդային միության կազմում էր, մասնակցել են 600.000-ից ավելի հայեր: Ցավոք սրտի, այդ 600.000-ի ուղիղ կեսը պատերազմի դաշտից այդպես էլ տուն չի վերադարձել։ Թշնամու դեմ պայքարում նահատակված հերոսներին նվիրված հուշակոթողներն ամենուր են:

Մայրաքաղաք Երևանի «Մոնումենտ» կոչվող թաղամասում է «Հաղթանակի զբոսայգին»` իր անմար կրակով, «Մայր Հայաստան» հուշարձանն իր թանգարանով։ Այստեղ առանձին ցուցասրահներում ներկայացված են ինչպես Հայրենական Մեծ պատերազմին, այնպես էլ Շուշիի ազատագրմանն ու Արցախյան հերոսամարտին վերաբերող նյութերը։ Կոմանդոսի` Արկադի Տեր֊-Թադևոսյանի գլխավորած «Հարսանիք լեռներում» գործողության վավերագրերն էլ են այստեղ Իր տեսակի մեջ բացառիկ հենց այդ գործողության շնորհիվ էլ ազատագրվեց անառիկ համարվող Շուշին ։ Օպերացիային տրված տարօրինակ այս անվանումն ունի իր նախապատմությունը:

Կոմանդոսը վերհիշում է. Վազգեն Սարգսյանի հետ եկել են համաձայնության, որ Շուշին ազատագրելուց հետո նրա հարսանիքը կանեն լեռներում։ Այդպես էլ կոչել են ռազմական առումով փառահեղ այդ գործողությունը: Շուշիի ազատագրման ժամանակ իրենց քաջությամբ աչքի են ընկել շատերը, որոնք հետագայում դարձան Արցախյան հերոսներ։ Նրանցից էր Դուշման Վարդանը՝ Վարդան Ստեփանյանը, ով իր խմբով մասնակցեց մարտական գործողություններին: Ամիսներ անց,սակայն, մարտական առաջադրանք կատարելիս Վարդանը զոհվեց: Արցախյան պատերազմի հերոսը թաղված է Եռաբլուրում: Նրա տուն-թանգարան այցելուներին՝ հերոսի մոր պարզաբանումներն ու Վարդանի հսկայական գրադարանն են սպասում: Թանգարանի մուտքը բոլորի համար ազատ է ։
«Հաղթանակի զբոսայգու» թանգարանում սրբորեն պահպանվում են Հայրենական Մեծ պատերազմին վերաբերող նյութերը, որոնց մեջ իր պատվավոր տեղն ունի ր Ռայխսթագի պատի մոտ մեր պապերի պար բռնած հաղթական քոչարու մասին վկայող լուսանկարը։ Հայրենական Մեծ պատերազմի հաղթանակի վավերագրերի կարելի է հանդիպել նաև Վերնիսաժում, որտեղ բազմաթիվ հնությունների կողքին վաճառվում են նաև պատերազում տարած հաղթանակի կապակցությամբ հանձնված շքանշաններ (հիմնականում հաղթանակի 30 ամյակին, 60 ամյակին նվիրված գրությամբ` 1945-1975, 1945-2005): Ցուցասեղանիկների վրա կարող եք հանդիպել նաև Մայիսի 9-ին նվիրված փոստային բացիկների: Յուրօրինակ մի թանգարան էլ Վերնիսաժն է: Թանգարան բաց երկնքի տակ՝ որտեղ իրերը վաճառքի են հանվում կարիքի դրդմամբ…

Արև Մախսուդյան