Էդգար Կոստանդյանը հայտնի «Որբանոց» գրքի հեղինակն է: Գիրք, որը բացառիկ է թե իր առաջացրած հետաքրքրության, թե վաճառքի ծավալներով: Այն վերահրատարակվել է մի քանի անգամ, վաճառվել արտերկրում, հրապարակվել համացանցում: Շատ շուտով գրքի հիման վրա նաև ֆիլմ կնկարահանվի։ Էդգարի հետ զրույցն անցավ անկաշկանդ և ազատ, առանց կաղապարների ու սահմանափակումների, ստացվեց ճիշտ այնպիսի զրույց, ինչպիսին նրա գրելու ոճն է։

– Էդգար, երբվանի՞ց ես սկսել գրել։

– Վաղուց, շատ վաղուց, 14-15 տարեկանից: 16 տարեկանում արդեն տպագրվել եմ։

– Մասնագիտությամբ …

– Սցենարիստ եմ։ Ավարտել եմ թատերական ինստիտուտի կինոսցենարիստական ֆակուլտետը:
– Էդգար, քեզ ճանաչում բերեց «Որբանոց, գիրքը: Ըստ քեզ, ինչո՞ւ հենց «Որբանոց»-ը նման հաջողություն ունեցավ:

– Չգիտեմ, ես ընթերցողների ստատիստիկայով կարող եմ դատել: Շատ հարազատ էին իրենց համար կերպարները, այսինքն դա շնչող գրականություն էր, օրգանական գրականություն: Թերևս մի քիչ ռիսկային բան էր, իհարկե։ Ինչ որ հատուկ, տարօրինակ պաթոս կա մեր գրականության մեջ, որոշեցի դա ջարդել։ Մի քիչ ստացվեց: Այսինքն ընթերցողները ցանկացած հերոսի մեջ իրենց էին տեսնում, ու քանի որ թիրախային զանգվածը հենց երիտասարդներն էին, ուսանողները, գնորդների 70 տոկոսը մինչև 40 տարեկան անձինք էին,կարծում եմ, դա էր, որ աշխատեց:

– Գիրքն ամբողջությամբ սպառվել է գրախանութներում։

– Այո, գիրքը մի քանի անգամ է ամբողջությամբ սպառվել, 11 000 հազար օրինակով: Գրել եմ 2013 թվականին:

– Ես մի տեղ կարդացել եմ, որ դա նույնիսկ ռեկորդ էր:

– Հետխորհրդային Հայաստանի գեղարվեստական գրականության մեջ այո:

– Իսկ նորից վերահրատարակելու պլաններ կա՞ն…

– Չէ, իմաստ չեմ տեսնում, որովհետև գիրքը արդեն օնլայն կա։ Կար մի զանգված, որը ուղղակի չէր կարողանում գնել գիրքը: Մարզերում գրեթե չկան գրախանութներ: Կամ կան, բայց շատ քիչ են, ու գրողին էլ ձեռնտու չէ մարզի գրախանութի հետ աշխատել: Պատկերացրու, օրինակ, որևէ հեռավոր մարզում գիրք վաճառես։ Դա ֆինանսական առումով ձեռնտու չէ: Եթե դու, օրինակ, գիրք ես տալիս Գորիսի գրախանութին, այդ 100 օրինակի եկամուտի 70 տոկոսը պետք է ծախսես, որ գնաս վերցնես այդ գումարը, ու շատ տեղերում չկա նորմալ աշխատող գրախանութ: Եղել է գիրքը տարբեր տեղերում, Ղարաբաղում է լավ վաճառվել, դրսում` Լոս Անջելեսում է լավ վաճառվել, Մոսկվայում: Ես ուղարկել եմ շատ տեղեր որպես նվեր: Բայց ամեն դեպքում գիրքը օնլայն տարբերակով հրապարակելը նպատակ ուներ հասանելի դարձնել այն բոլորի համար: Դրա համար կայքերից մեկի հետ համագործակցեցի, վաճառեցի գիրքը այդ կայքին ու հիմա այնտեղ անվճար դրված է և ով ուզում է, կարող է կարդալ:

– Այսինքն կար ընթերցողների պահա՞նջ, որ գիրքը օնլայն հասանելի լինի, թե՞ ինքդ որոշեցիր այդպիսի նվեր մատուցել։

– Ամենասկզբում ես «Որբանոցը» տպագրել եմ 1000 օրինակով: Մտածում էի, որ 500 օրինակը կվաճառվի, իսկ 500-ը կնվիրեմ: Բայց այդ 1000 օրինակն էլ մեկ շաբաթում վաճառվեց և զգացի, որ կա պահանջարկ: Այսինքն այժմ վերահրատարակելու դեպքում գուցե հազար, երկու հազար օրինակ էլ վաճառվի, բայց քանի որ անընդհատ գրում էին օնլայն տարբերակի մասին, որոշեցի, որ ավելի լավ է կայքին վաճառել:

– Էդգար, խոսենք գրքի ոճի մասին: Գրքում կան ժարգոնային արտահայտություններ, անգամ տեղ-տեղ հայհոյանքներ: Դա նոր փո՞րձ էր, նոր ո՞ճ, թե՞ ինչ-որ նախատիպ կար, որից ոգեշնչված ես այդպես գրել։

– Չէ, բացարձակ: Եթե նկատել ես, հեղինակի տեքստի մեջ բացարձակ ոչ մի ժարգոնային արտահայտություն կամ, առավել ևս, հայհոյանք չկա: Դա անում են հերոսները ու դա նորմալ է: Ա՜յ, որ ասում էի օրգանական, շնչող հերոսներ, հենց դա նկատի ունեի: Դրա համար շատ քարկոծեցին ինձ առավել տարեց գրողները, բայց իմ կարծքիով դա շատ սովորական է և շատ նորմալ: Եթե դու ներկայացնում ես, օրինակ,վարորդի ու ճանապարհային ոստիկանի խոսակցությունը, ոսկեղենիկ հայերենով չեմ կարծում թե կարող ես դա ներկայացնել: Այսինքն հայհոյանքները եղել են այն տեղերում, որտեղ ուղղակի չէին կարող չլինել, այսինքն դա տեմպից կգցեր թե՛ դիալոգը, թե՛ այդ տեսարանը:

– Այսօր կա կարծիք, որ հիմա գիրք չեն կարդում, գրախանութները մեռնում են, գիրք չի վաճառվում։ Ըստ քեզ,Հայաստանում գիրք կարդո՞ւմ են։

– Իհարկե կարդում են: Դա ասում են այն գրողները, որոնց չեն կարդում, և այն գրախանութները, որոնք չեն կարողանում ճիշտ աշխատել: Երևանում այսօր կա գրախանութ, որի շրջանառությունը այնքան է, որքան որևէ շատ լավ աշխատող սննդի կետի շրջանառությունը, և այդ գրախանութի դրամարկղի մոտ ուղղակի հերթեր են գոյանում: Մանավանդ հիմա շատերը կարդում են, քանի որ դա , այսպես ասած, նորաձև է, կարդում են, որ ուղղակի այստեղ-այնտեղ ասեն, որ կարդացել են այսինչ գիրքը, բայց միևնույն է կարդում են: Ես գոհ եմ իմ ցուցանիշներից։

– Իսկ Հայստանում գիրք գրելով հանարավո՞ր է գումար աշխատել:

– Իհարկե հնարավոր է:

– Իսկ դա կարո՞ղ է լինել հիմնական գործունեություն՝ նորմալ ապրելու համար: Օրինակ, հայտնի է, որ արտասահմանում լավ վաճառվող գրքով կարելի է անգամ միլիոնատեր դառնալ…

– Կարող է, բայց կա այսպիսի պահ: Եթե գիրքը ինձ բերի այն եկամուտը, որ ես ուրիշ ոչինչ չանեմ, ես ո՛չ թատրոնի համար պիես գրելու պատվեր կվերցնեմ, ո՛չ կինոյի սցենարի, ոչինչ չեմ անի: Գիրք տպելով կարող ես ապրել, բայց դրա համար պետք է տարին ստաբիլ երկու վեպ գրես։ Ես օրինակ այդպես չեմ կարող: Այդպես կարող եմ պիես գրել, կարող եմ սցենար գրել, վեպ գրել չեմ կարող:

– Ի՞նչ է նախընտրում կարդալ այսօրվա ընթերցողը:

– Այսօրվա ընթերցողը այնքան տարբեր ճյուղերի է պատկանում: Ընդհանրապես ամեն ինչ պետք է կարդալ: Անգամ սրճարանի մենյուն եթե կարդաս, դրանից ինչ-որ մի բան կարող ես քաղել: Երիտասարդները հիմնականում կարդում են նոր, ժամանակակից գրականություն: Ես այնքան եմ ուրախանում, որ հիմա հաղորդումներ կան գրականության մասին, գրողների մասին: Դա լավ ցատկահարթակ է այս ոլորտի համար: Կարևորը, որ կարդում են, էական չի, թե ինչ…

– Ի՞նչի վրա ես հիմա աշխատում։

– Մի քանի օր առաջ նոր գիրքս եմ վերջացրել, նոր վեպս, որը լույս կտեսնի սեպտեմբեր ամսին: Վերջերս վերահրատարակեցի «Ձմռան վերջին օրը» գիրքս, որը նաև անգլերեն թարգմանվեց, հիմա վաճառվում է ԱՄՆ-ում: Նոր գիրքս կոչվում է «Կուկու»: Արդեն հասել ենք տեխնիկական, արտադրական փուլին: Սեպտեմբերից արդեն այն կլինի վաճառքում: Այժմ աշխատում եմ նաև երկու սցենարների վրա: Դրանցից մեկը «Որբանոց»-ի սցենարն է, որի հիման վրա շուտով կսկսենք ֆիլմ նկարել այստեղ, Հայաստանում: Սցենարի վրա աշխատել ենք ես և դերասանուհի Անի Պետրոսյանը:

– «Որբանոց»-ը իրակա՞ն փաստերի վրա է հիմնված:

– Իմ ցանկացած գրքի, ցանկացած գործի մեջ, լինի դա փոքր պատվածք, թե մեծ վեպ, ներկայացված է իրականության և երևակայության ինչ-որ խառնուրդ, այսինքն, այն կերպարները, որոնք ես ունեմ այս կամ այն գրքում, ամեն մեկն իր նախատիպն ունեցել է: Օրինակ, ես կարող եմ նստել տաքսի, տաքսու վարորդի հետ մի քանի բառ խոսելուց հետո վարորդից ինչ-որ բան վերցնեմ, ինչ-որ փոքր գիծ, հետո դրանից կերպար սարքեմ: Ու թեկուզ տաքսու վարորդ չլինի, այլ լինի մատուցող կամ պատգամավոր, բայց նրա ասած մի արտահայտությունից ես կարող եմ կերպար սարքել: Այդպես ես որոշեցի գրել, որովհետև ինչ-որ հետաքրքիր բան կա այդ ամենում. մարդ ես ստեղծում, կերպար ես ստեղծում հետո ինքն իր առանձին կյանքով ապրում է: Ասենք, իմ Գուգոյին ես սիրում եմ, Սոնային սիրում եմ («Որբանոց»-ի հերոսներն են – Ս.Գ.): Դու ես չէ՞ նրանց հորինել, դու ես ստեղծել, դու ես սարքել, բայց… Մի խոսքով ուրիշ զգացողություն է:

– Քո կարծիքով, գրականության մեջ պահանջա՞րկն է ձևավորում առաջարկ, թե՞ հակառակը, այսինքն դու գրում ես ըստ ընթերցողի ճաշակի՞, թե՞ ընթերցողի ճաշակն ես ձևավորում:

– Չէ, իհարկե դո՜ւ պիտի ձևավորես ընթերցողիդ ճաշակը, այլապես ինչո՞ւ ես ընդհանրապես գրում: Հասկանո՞ւմ ես ինչքան տարբեր ճաշակներ կան: Դու չես կարող, իհարկե, հաշվի չնստել ընթերցողի ճաշակի հետ, բայց քո լսարանի, քո ընթերցողի ճաշակը դու պետք է ձևավորես: Դա է քո գործը:Այսօր մեր գլխավոր խնդիրը այն է, որ հերոս չկա, հերոս: Երիտասարդների համար ո՞վ է հերոս. քրեական-«գողականն» է հերոսը, վատ դեպուտատն է հերոսը: Դա է մեր հերոսը, լինի դա գրականության մեջ, թե՛ ֆիլմարտադրության, թե՛ մեկ այլ ոլորտում: Նախ դա է մեր խնդիրը, մենք այդ հերոսը չունենք: Դա հա՛մ մեր ոլորտի սխալն է, հա՛մ կինոյի ոլորտի սխալը, մշակութային ոլորտի սխալն է, որովհետև, ի վերջո, մշակույթն է ճաշակ և գիտակցություն ձևավորում:

Սարգիս Գրիգորյան