«Ճամփորդ» շաբաթաթերթը հոգեբան և հոգեթերապևտ, «Հիլֆմանն» հոգեբանական ծառայության գլխավոր մասնագետ Արման Բեգոյանի հետ համատեղ սկսում է հոգեբանական հոդվածաշար: Ընթերցողներն ընթացքում կտեղեկացվեն, թե այս կամ այն խնդրի դեպքում ինչից է հարկավոր սկսել և ում դիմել:  Հարցեր ունենալու դեպքում կարող եք գրել info@champord.am էլ․հասցեով, մենք անպայման դրանց կանդրադառնանք ։ Խմբագրությունը զգուշացնում է․ ինֆորմացիոն-կրթական-կողմնորոշիչ բնույթով պայմանավորված՝ այս հոդվածաշարը ներկայացվում է ոչ խորքային-մասնագիտական տարբերակով  և չի կարող օգտագործվել ինքնաբուժման կամ  ինքնուրույն ախտորոշման համար։

Եթե հենց հիմա քնով անցնեմ, մինչ զարթուցիչի զանգը կքնեմ վեց ժամ․․․հինգ․․․չորս»,- թվերը գնալով պակասում են, չքնած ժամերն՝ ավելանում։ Անքնությունը համարվում է 21-րդ դարի լրջագույն խնդիրներից մեկը: Հանրային հետաքրքրությունը խնդրի հանդեպ՝ հենց այդ հանգամանքով է պայմանավորվում։

Հոգեբան Արման Բեգոյանը ոչ միայն  այցելուներից, այլև ընկերներից ու բարեկամներից հաճախ է լսում իրեն ուղղված՝ «Չի ստացվում քնել, ի՞նչ անեմ» տրտունջը: Երբեմն նույն «հարցադրմամբ» ընդվզում է անգամ սեփական ներքին ձայնը․ ծանրաբեռնված օրերին  մեկուկեսից երկու ժամ է պահանջվում՝ մինչև քնով անցնի։ Հոգեբանը նշում է, որ սա բնական է: «Քնի գրաֆիկի ու քնի խանգարումը տարբեր են, չնայած դրանք  սովորաբար նույնականացվում են։ «Անքնություն» բառով նկարագրում են այն վիճակը, երբ  մարդը ցանկանում է քնել, բայց չի կարողանում։ Օրինակ, մեկ ժամ շուռումուռ է գալիս անկողնու մեջ ու այդպես էլ չի կարողանում աչք կպցնել:

Անհանգիստ՝ հաճախ ընդհատվող քունը ևս խնդիր է։ Երբեմն, սակայն, չքնելը «գիտակից ընտրություն» է՝ պայմանավորված աշխատանքային գրաֆիկով կամ սեփական ցանկությամբ, օրինակ, սոցցանցերում շփվելու համար։ Սա ժամանակավոր խանգարում է, որը կարող է վերաճել երկարաժամկետի և շաբաթներ շարունակվել՝ իր հետ բերելով ճնշվածություն, ուժերի անկում, հետագայում արդեն՝ դեպրեսիվ ֆոն ու տագնապային խանգարումներ»։

Ստացվում է՝ կարճատև քնի խանգարումները բնորոշ են գրեթե բոլոր մարդկանց: Դրա պատճառը քաղաքի աղմուկն է, կոֆեին պարունակող խմիչքները, շոգը կամ ցուրտը, կենցաղային խնդիրները, որոնք ստիպում են անընդհատ լուծումներ փնտրել՝ այդպիսով  չթողնելով ուղեղին անջատվել։ Իզուր չէ, որ անքնությունը  հոգեբանականից բացի նաև սոցիալական խնդիր են համարում, որովհետև այն երկրներում, որտեղ  մարդիկ համեմատաբար ավելի բարեկեցիկ են ապրում, նվազում է անքնությունը՝ տեղը զիջելով միայն հոգեկան-հոգեբանական խնդիրներով  պայմանավորված անքնությանը։

Իհարկե, «հաճելի հոգսեր» ևս լինում են․ սիրահարվածությունը, գալիք կարևոր հանդիպման սպասումը նույնպես կարող են  անքնության պատճառ դառնալ, սակայն տարվել պետք չէ․ «Ցանկացած խնդիր կարող է ժամանակավոր-իրավիճակային լինել կամ  վերածվել խանգարման։ Անքնությունն իր հերթին կարող է լինել և՛ բուն պատճառ, և՛ պատճառի բաղադրիչ մաս։ Օրինակ, անքնությունն առավելապես նկատվում է դեպրեսիայի, տագնապային խանգարման հակվածություն ունեցող մարդկանց մոտ, քանի որ սա տվյալ հոգեկան խնդիրներին բնորոշ սիմպտոմ է: Անքնությունը կարող է հոգեբանական կամ հոգեկան այս կամ այն խնդրի  բաղադրիչը լինել: Եթե մեկ-երկու գիշեր  մարդը չքնի ու փորձի այն կոմպենսացնել ցերեկային քնով, ապա  դա նորմալ է, այդ դեպքում կատաստրոֆիկ փոփոխություններ չեն լինի։ Բայց մարդու օրգանիզմը երկարաժամկետ չի կարող գիշերային քունը փոխարինել ցերեկայինով ։ Այսպես թե այնպես, էվոլյուցիայի ընթացքում ձևավորված մարդու օրգանիզմը պահանջում է, որ մենք մութ ժամանակ  քնենք, իսկ լույս ժամանակ՝ լինենք արթուն ։

«Բնությանը խաբել փորձելն անիմաստ է»,-նշում է Արմանը։ Խնդիրները լուծելու համար են, հոգեբանական խնդիրներն՝ առավել ևս։ Անքնությունը նույնպես ենթակա է շտկման, եթե, իհարկե, չկան վերջինիս համար օրգանական պատճառներ. գլխուղեղային տրավմա, նյարդերի հետ կապված լուրջ հիվանդություններ։ Հոգեբանը խորհուրդ է տալիս սկսել քնի հիգիենայից, որը շատ դեպքերում անտեսում են, բայց հաճախ  օգնում է անքնության ժամանակ՝ եթե ոչ ամբողջապես այն վերացնելով, ապա գոնե  քնի տևողությունը մի քանի ժամով երկարացնելով։

«Մենք՝ հայերս, սիրում ենք ցանկացած ֆիզիկական ու հոգեբանական հարց «վալերիանկայով» լուծել։ Սկսած անքնությունից՝ մինչև ստամոքսի ցավեր ու վատ տրամադրություն, համոզված ենք լինում, որ կանաչ կամ դեղին բուսական կոճակները կօգնեն ու կբուժեն։ Սա շատ թյուր կարծիք է, որովհետև դա ո՛չ լուծում է, ո՛չ էլ, գոնե, սիմպտոմատիկ բուժում։  Քնի խանգարման համար կան քնաբերներ, որոնք պետք է կիրառել բացառապես բժշկի նշանակմամբ՝ խելամիտ քանակով և ոչ երկար ժամանակահատված։ Իսկ քնի հիգիենան կարելի է  կյանքի բաղադրիչ մաս դարձնել նախքան բժշկի դիմելը, հաստատ չի վնասի։

Նախ ուղեղին պետք է «սովորեցնել», որ անկողինը քնելու համար է, այնտեղ պետք չէ ուտել, ֆիլմեր դիտել, ուղղակի պառկել։ Առհասարակ, օրվա մեջ երկար պառկել խորհուրդ չի տրվում, որովհետև ուղեղը պետք է տրամադրվի քնելուն, իսկ այդպիսի պռատ փորձերի դեպքում՝ նա սկսում է չզանազանել ցերեկային պառկած հանգիստը բուն երկարատև քնից։ Հենց դրա համար փորձեք  տասը րոպեից ավել բազմոցին պառկած չմնալ,- խորհուրդ է տալիս հոգեբանը և հավելում՝-բացի սրանից, քնելուց առաջ զբոսնեք՝ կես ժամից մեկ ժամ, օդափոխեք սենյակը,  քնից մեկ ժամ առաջ հրաժարվեք  սոցցանցերից։ Եթե պառկել եք ու չի ստացվում քնել,ավելի լավ է պառկած չմնաք ու այլ բանով զբաղվեք․գիրք կարդաք, ֆիլմ դիտեք, մինչև ուշադրությունը կտեղափոխվի այլ օբյեկտների վրա, իսկ ուղեղի ակտիվ օջախները կփոխարինեն մեկը մյուսին ու  քուն կմտնեք։ Եթե  մնաք պառկած ու ինքնախարազանմամբ զբաղվեք, քնելու ողջ ընթացքը ձեռք կբերի  բացասական երանգ, մինչդեռ քնին պետք է հաճույքով պատրաստվել։

Խանգարված քնի ռեժիմը փոխելու համար էլ պետք է կտրուկ քայլերի դիմել։ Արթնացեք վաղ առավոտ՝ անկախ ձեր քնելու ժամից։ Կրկնեք սա մի քանի օր, ցերեկվա ժամերին մի՛ ննջեք, և ռեժիմը կկարգավորվի։ Իհարկե, սկզբնական շրջանում փոքր-ինչ դժվար կլինի, ուժերի պակաս ու քնկոտություն կզգաք, բայց սա կապահովի գիշերային քունը»։

Ստացվում է, որ անքնությունն իսկապես հնարավոր է կարգավորել, միայն թե մի փորձեք ինքներդ ձեզ դեղեր նշանակել ու այլ ախտորոշումներ տալ՝ քունը կապելով այս կամ այն խնդրի հետ։ Եթե նկատում եք, որ միայն քնի հիգիենան պահպանելով հարցը չի լուծվում, դիմեք հոգեբանի, ով հետագայում, անհրաժեշտության դեպքում, ձեզ կուղղորդի մասնագիտացած բժիշկ-սոմնոլոգի՝ նյարդաբանի կամ հոգեբույժի մոտ։ Անքնությունը ևս գրագետ լուծում է պահանջում։ Գրագետ լուծումը կօգնի, որ երբ մութ լինի ու ուշ լինի, աչուկները հաստատ փակվեն։

Սյունե Սևադա